(1897-1986)
Kształcił się muzycznie w rodzinnej Łodzi, potem w Warszawie, gdzie jednocześnie kończył prawo na Uniwersytecie. Na konkursie kompozytorskim w 1919 roku, pierwszym w niepodległej Polsce, uzyskał trzy nagrody i wyjechał do Paryża. Los mu sprzyjał. Znalazł protektora w osobie Maurice'a Ravela, wydawcę swych utworów, przychylnych krytyków, renomowanych wykonawców, pomocnych rodaków. Sam też działał: we francuskiej prasie promował talent Karola Szymanowskiego. Szybko powiększał swój dorobek o fortepianowe preludia, nokturny, etiudy, o utwory kameralne, a ostrożniej o symfoniczne, bowiem wykonane w Paryżu (1921) orkiestrowe Impresje wygwizdano... Podobał się natomiast powszechnie Taniec czarownicy (1924). Występował w różnych krajach w potrójnej roli kompozytora, pianisty, dyrygenta. Ale sławy przysparzali mu najwięksi. Andrés Segovia wykonał jego Mazurka na gitarę i z czasem Tansman stał sięjednym z najpłodniejszych i najczęściej wykonywanych autorów muzyki gitarowej. Balet Sextour o miłosnych perypetiach fletu, bębna, skrzypiec, wiolonczeli i puzonu, którym sekunduje Duch fortepianu i kamerton, po premierze w Paryżu wystawiono w Chicago i w samej Metropolitan Opera pod dyrekcją Tulio Serafina. Symfonia a-moll pod batutą Sergiusza Kusewickiego miała z Bostonu pierwszą w dziejach transmisję radiową. Cztery tańce polskie w Nowym Jorku wstawił na afisz Arturo Toscanini (1932). Zespół reformatora baletu Kurta Joossa tańczył Wielkie miasto do muzyki Tansmana.
Obrotny impresario zorganizował mu trasę koncertową dookoła świata (1933), co zaowocowało suitą 15 kartek z podróży, z takimi tytułami, jak m.in. Targ ptaków w Szanghaju, Bambusowy flet w lesie Jawy, Białe słonie na Cejlonie, Noc na Nilu, Tarantella w Neapolu. Wydano o nim książkęwe francuskiej i angielskiej wersji językowej Alexandre Tansman. Polish Composer. Drugie małżeństwo ze śliczną pianistką Colette Cras było udane. Córki, Mireille i Marianne przychodziły wprawdzie na świat wraz z rozpalającą Europę wojną, ale Charlie Chaplin pomógł rodzinie przedostać się do Stanów Zjednoczonych. Tansman pisał tam muzykę do filmów; ta z Paris-Underground była nominowana do Oscara. W Hollywood zbliżył się z Igorem Strawińskim i został autorem ważnej książki o nim.
Po powrocie do Paryża w 1946 roku zajął znaczącą pozycję we francuskim życiu muzycznym. Ściśle współpracował z Radio France. W kompozycji nie unikał elementów awangardy, zachowywał jasność form, po mistrzowsku operował orkiestrą. Uznany był za czołowego neoklasyka. Wśród ogromnej liczby utworów wszelkich gatunków i na rozmaite składy instrumentalne, znajduje się siedem oper. Przysięgę (Le Serment) wystawił Teatr Wielki w Warszawie (2009), a Złote runo (La toison d'or) – Wielki w Łodzi (2016). Dramatowi Holocaustu Tansman dał bardzo osobiste świadectwo w Kol-nidrei na głosy z organami, chóralnych Psalmach, w oratorium Prorok Izajasz. Los Żydów symbolicznie ujął w dziele życia: czteroaktowej operze Sabbataj C'wi, o fałszywym Mesjaszu (1958). Jednocześnie ustawicznie powracał do motywów polskich: w zeszytach mazurków, miniaturach na tematy polskich pieśni ludowych, w Rapsodii polskiej, Albumie polskim, i innych.
Polskie środowisko muzyczne długo zachowywało rezerwę wobec sławnego żydowskiego muzyka z Łodzi. Zainteresowanie jego twórczością i osobą narastało dopiero od lat 60. Tansman pod koniec życia przyjeżdżał do ojczyzny trzykrotnie. A pamięć o nim w piękny sposób została utrwalona w imponującej biografii pióra Janusza Cegiełły Dziecko szczęścia. Aleksander Tansman i jego czasy (Łódź 1996), w obszernej sali w Muzeum Historii miasta Łodzi oraz poprzez odbywający się w tym mieście Międzynarodowy Konkurs Indywidualności Muzycznych i Festiwal jego imienia.
Opracowała: Małgorzata Komorowska
