Casanova w Warszawie

W Warszawie żyłem spokojnie i pokojowo, i wciąż wspominam te dni z przyjemnością.
Giacomo Casanova

Akcja rozgrywa się w Warszawie w latach 1765-1766.

Akt I

Casanova: W Warszawie miałem nadzieję spotkać Campioniego. Prowadził on szkołę tańca i miał sporo uczniów. Powiedział mi, że Tomatis, dyrektor opery komicznej zbił fortunę i ma w zespole mediolańską tancerkę zwaną Gattai, która swoimi wdziękami zachwycała całe miasto.

Po przyjeździe do Warszawy Giacomo Casanova spotyka dawnego druha, włoskiego tancmistrza Vincenza Campioniego. Dzięki niemu i listom polecającym z Petersburga szybko wnika w miejscowy światek artystyczny i towarzyski.

1. Mlle Gattai

Casanova: Mój człowiek powiedział mi, że w teatrze odbywa się otwarta próba nowej opery, więc spędziłem tam trzy godziny. Wszystkie artystki były ładne, a szczególnie Mlle Gattai.

W Operalni trwa próba opero-baletu „Toaleta Wenus” z Mlle Gattai w roli głównej. Primabalerina jest kochanką antreprenera Carla Tomatisa i ulubienicą dworu, więc baletmistrz Cambi, balerina Mlle Casacci i inni tancerze muszą tolerować jej kaprysy. Ulega im także opiekun królewskiego teatru, hrabia August Moszyński i pozostali dworscy wielbiciele tancerki z hrabią Franciszkiem Ksawerym Branickim na czele. Towarzyszą jej nawet podczas prób. Campioni przyprowadza do teatru Casanovę. Rozbawieni obserwują jej fochy, ale Casanovie podoba się ta rozpieszczona piękność. Kiedy nadchodzi primadonna Mlle Ristorini próbować swoją partię, Casanova wykorzystuje okazję, aby pozostać sam na sam z Mlle Gattai. Poddaje się jej wdziękom i zdobycz sama wpada mu w ręce. Antreprener strofuje kochankę, także hrabia Branicki traktuje Casanovę jak konkurenta. Aby uniknąć konfliktu Campioni z Moszyńskim zabierają go z teatru. Mlle Gattai jest zawiedziona, a Tomatis i Branicki nie kryją swojej niechęci do Casanovy. 

2. Bracia

Casanova: Dobrze urodzony młody człowiek, który zamierza podróżować i poznawać nie tylko świat, ale też to, co nazywamy dobrym towarzystwem, a nie chce w pewnych okolicznościach czuć się podrzędnym i wyłączonym z ich wszelkich przyjemności, powinien dać się wtajemniczyć w to, co nazywają wolnomularstwem.

W tajnej świątyni wolnomularskiej odbywa się rytualne spotkanie. Hrabia Moszyński okazuje się wielkim mistrzem loży. Są książęta Czartoryski i Lubomirski, hrabia Poniński, Branicki i jego zaufany pułkownik Byszewski. Jest także Tomatis, baletmistrz Cambi i inni panowie. Ma się dziś odbyć afiliacja Casanovy, a przyjaciela wprowadza do warszawskiej loży jej członek Campioni. Mistrz zaprasza włoskiego brata i czyta jego listy polecające. Casanova przekonuje do siebie większość uczestników rytuału. Jedynie nieufny hrabia Branicki, jego powiernik Byszewski i urażony Tomatis zachowują dystans. Pozostali bratają się z Casanovą, a książę Czartoryski zaprasza go na bal w swoim pałacu.

3. Księżna Izabela

Casanova: Pierwszą wizytę złożyłem księciu Adamowi Czartoryskiemu. Był on ożeniony z kobietą wielkiej urody, ale jeszcze nie miał z nią dzieci, ponieważ uważał, że jest za chuda jak na jego gust. Bardzo mi się spodobała. Krótko potem wszedł przystojny mężczyzna. Książę Adam wymówił moje nazwisko i zwracając się do mnie rzekł chłodno: Oto król.

Książę Czartoryski gości u siebie elitę towarzyską stolicy. Zaproszeni są także artyści teatru: primadonna Ristorini, Mlle Gattai z Tomatisem, Mlle Casacci i jej wielbiciel hrabia Poniński. Przychodzi też Casanova z Campionim. Giacomo zna już większość mężczyzn ze spotkania w loży. Czartoryski przedstawia mu swoją młodą żonę Izabelę. Kiedy Mlle Ristorini śpiewa arię, Casanova próbuje adorować Izabelę, jednak nieprzystępność pani domu szybko go zraża. Książę Czartoryski wita nadchodzącego króla Stanisława Augusta. Księżna Izabela jest jego metresą, więc król okazuje jej szczególne względy. Kiedy król poznaje Casanovę, hrabia Branicki wciąż adoruje Mlle Gattai i stara się skupić na sobie uwagę całego towarzystwa. 

4. Diana i Endymion

Casanova: Tancerka Binetti, którą ostatnio widziałem w Londynie, przybyła do Warszawy z tancerzem Le Picqiem. Zaaranżował on balet. Para spodobała się tak bardzo, że ich zaangażowano. Gattai była wściekła, bo Binetti odsunęła ją w cień i co gorsza odebrała jej wielbicieli. Głównym adoratorem Mme Binetti był Franciszek Ksawery Branicki, przyjaciel króla.

Hrabia Moszyński zapowiada przyjazd nowych tancerzy, których pragnie przedstawić towarzystwu. Wprowadza urodziwą Annę Binetti i przystojnego Charles'a Le Picqa. Król uwielbia balet, więc wita ich zaintrygowany. Casanova rozpoznaje w Annie swą dawną porzuconą kochankę. Także Mme Binetti jest zaskoczona jego obecnością i unika go urażona. Para tańczy duet „Diana i Endymion”. To opowieść o myśliwym, ukochanym bogini Diany, którego Zeus obdarzył urodą, wieczną młodością i nieprzespanym snem, dzięki czemu kochanka może odwiedzać go każdej nocy. Król jest zachwycony tancerzami. Również hrabia Branicki rzuca się z wyrazami podziwu do Mme Binetti. Za to Gattai jest zirytowana pojawieniem się konkurentki. Branicki zaprasza Binetti do tańca, a ona ulega mu z wdziękiem, chcąc uświadomić Casanovie jak wiele stracił porzucając ją przed laty. Wychodzący król przekazuje Casanovie kontrakt dla nowych tancerzy, podczas gdy Branicki zatraca się w uwielbieniu dla nowej piękności.

5. Mme Binetti

Casanova: Król oświadczył, że chciałby zatrzymać nowych tancerzy w Warszawie, aby oglądać ich taniec. Poszedłem do Mme Binetti następnego ranka, aby ją zobaczyć i przekazać dobrą wiadomość. Była zdumiona spotykając mnie w Warszawie.

Wczesnym rankiem Campioni prowadzi Casanovę z królewskim kontraktem do rezydencji Mme Binetti i Le Picqa. Dawna kochanka nadal wydaje mu się atrakcyjna. Zastaje ją jeszcze w sypialni w towarzystwie pokojówki. Tancerka dąsa się wciąż, ale przyjmuje go z radością. Przywołuje Le Picqa i dzieli się z nim wiadomością o propozycji króla. Kiedy Casanova zostaje z nią sam na sam odżywają dawne sentymenty. Tymczasem nadchodzi nieoczekiwanie hrabia Branicki, zauroczony nową znajomością z wczorajszego balu. Le Picq biegnie przestrzec partnerkę i szybko zajmuje jej miejsce u boku Casanovy, a czujny Campioni próbuje zatrzymać intruza. Mme Binetti nie chce narażać się nowemu adoratorowi. Tymczasem zazdrosny Branicki jest nieufny i szuka dowodu jej zdrady, ale w łożu znajduje Casanovę... z Le Picqiem.

Akt II

Casanova: Zapytał mnie król, czy zamierzam pójść do teatru. Takie zaproszenie nazbyt mi pochlebiało, aby odmówić.

Na widowni i za kulisami Operalni Saskiej trwają przygotowania do premiery baletu „Sąd Parysa” z udziałem Le Picqa i trzech czołowych balerin królewskiego zespołu.

1. Mlle Casacci

Casanova: Tancerkę Casacci znałem jedynie z widzenia. Nie była pozbawiona pewnych talentów. Jej głównym wielbicielem był hrabia Poniński, który zarzucał mi, że odwiedzam inne tancerki, a nie Mlle Casacci. Zważywszy na to, postanowiłem złożyć jej wizytę.

Za kulisami tancerze przygotowują się do przedstawienia. Mlle Gattai asystuje antreprener Tomatis, Mme Binetti towarzyszy Branicki, a u Mlle Casacci gości Poniński. Także Le Picq szykuje się do występu, a Mlle Ristorini chce przećwiczyć jeszcze swoją partię wokalną. Przychodzi również Casanova w poszukiwaniu Mlle Casacci, którą pragnie poznać jeszcze przed przedstawieniem. Hrabia Poniński wita go z radością, poznaje ze swą faworytą i dyskretnie pozostawia ich samych. Tancerka w nadziei na protekcję ulega Casanovie. Powracający hrabia Poniński jest zachwycony, że jego ulubienica spodobała się nowemu faworytowi króla. Liczy, że będzie on teraz wspierał karierę jego wybranki. Campioni zabiera przyjaciela na widownię.

2. Sąd Parysa

Casanova: Byłem posłuszny poleceniu króla i przyszedłem do jego loży. Dano balet, w którym taniec Mlle Casacci tak się spodobał Jego Królewskiej Mości, że nagrodził ją wyjątkowym aplauzem.

Obsługa teatru kończy przygotowania na widowni. Antreprener Tomatis oczekuje dostojnych gości. Nadchodzi król z Czartoryskimi, Lubomirskim, Ponińskim i Branickim. Kiedy Stanisław August dostrzega Casanovę przywołuje go, odsuwając zawiedzionego Branickiego. Rozpoczyna się balet „Sąd Parysa”. To opowieść o trzech boginiach konkurujących o prymat na Olimpie. Zeus (Cambi) wnosi jabłko dla najpiękniejszej. Między Herą (Mlle Gattai), Ateną (Mlle Casacci) i Afrodytą (Mme Binetti) wybucha spór o nagrodę. Zeus przywołuje pasterza Parysa (Le Picq), aby to on rozstrzygnął współzawodnictwo bogiń. Parys ulega Afrodycie i jej wręcza trofeum. Podczas przedstawienia król wymienia uwagi z Casanovą. Na koniec, za jego dyskretną radą, Stanisław August odbiera nagrodę Parysa primabalerinie Binetti i nieoczekiwanie wręcza ją Mlle Casacci. 

3. Awantura

Casanova: Po balecie postanowiłem pójść do Mlle Casacci, by pogratulować jej występu i królewskiego uznania. Przechodząc obok garderoby Mme Binetti zobaczyłem otwarte drzwi i zabawiłem tam chwilę. Gdy nadszedł hrabia Branicki udałem się do garderoby Mlle Casacci. Kiedy tylko ją objąłem wszedł Branicki.

Tancerze wracają do garderób. Binetti i Gattai są oburzone decyzją króla. Za to Casacci cieszy się swoim sukcesem. Również primadonna Ristorini nie kryje swojej zazdrości. Przechodząc obok garderoby wściekłej Mme Binetti, Casanova próbuje się wytłumaczyć kochance. Wreszcie dociera do Mlle Casacci i gratuluje jej czule. Obie konkurentki obserwują to przygnębione, a mściwa Binetti intryguje z Branickim. Hrabia od dawna czekał na okazję, by zaimponować kochance i odegrać się na Casanovie za własne upokorzenia. Kiedy podbiegają zaniepokojeni Campioni i Byszewski, Branicki zaczepia brutalnie Casanovę, który unosi się honorem. Pewny swego hrabia podejmuje jego wyzwanie. Mme Binetti jest zadowolona, że znalazła wykonawcę swojej zemsty na niewdzięcznym kochanku. Podobnie jak Mlle Gattai i Tomatis, którzy widzą w Casanovie sprawcę własnych porażek.

4. Pojedynek

Casanova: Powóz Branickiego zatrzymał się przed wejściem do dużego parku. W towarzystwie świty weszliśmy w szpaler...

O poranku Casanova oczekuje Branickiego na skraju parku. Są już także ich świadkowie Byszewski i Campioni w towarzystwie doktora. Przeciwnicy wybierają broń. Rozpoczyna się zacięty pojedynek. Draśnięty w rękę Casanova zadaje decydujący cios Branickiemu. Ciężko ranny hrabia wybacza Casanovie. Campioni ucieka z przyjacielem, a wierny Byszewski otacza troską Branickiego.

5. Siostry

Casanova: Kiedy dotarłem do Warszawy, poszedłem do pałacu księcia Adama Czartoryskiego, by go błagać o schronienie, ale nie zastałem tam nikogo. Nie tracąc czasu postanowiłem schronić się do pobliskiego klasztoru.

Mniszki zbierają się na poranną modlitwę, gdy niespodziewanie pojawia się w klasztorze ranny Casanova w asyście Campioniego prosząc o schronienie. Przeorysza lituje się nad uciekinierem. Jedna z nowicjuszek okazuje mu szczególną troskę. Casanova czuje się teraz jak Endymion w rękach bogini Diany. Powracająca przełożona dyscyplinuje jednak swoje podopieczne, strofuje niepoprawnego Casanovę i zachęca go refleksji nad własnym życiem.

Epilog

Casanova jest rozmarzony niebiańską troskliwością swych bezgrzesznych opiekunek. Postrzega je teraz jako ideały, jakich zawsze poszukiwał. We śnie odrzuca wspomnienie kobiet, które go zawiodły i oddala się tęskniąc za nieosiągalnym...