Jeszcze ten naród nie zginął, gdy prorok śpiewa mu…

Koncert pieśni Stanisława Moniuszki, Mykoły Łysenki, Jeana Sibeliusa i Bedřicha Smetany

Dramaturgia i opieka reżyserska:
EWA RUCIŃSKA

Ruch sceniczny:
ILONA MOLKA

Akademia Operowa dziękuje odziałowi polskiemu firmy YAMAHA MUSIC EUROPE za użyczenie fortepianu Bösendorfer

Pośród wszystkich gatunków muzycznych pieśń ma szczególną moc. To jej właśnie powierzyć można najskrytsze uczucia, utulić smutki, znaleźć pocieszenie. To ona ma moc skruszania najbardziej zatwardziałych serc i podnoszenia na duchu, gdy wszelkie nadzieje zawiodły, czynienia ciężkiej pracy bardziej znośną i kołysania do snu łkających niemowląt. Pieśń potrafi też jednoczyć, a gdy trafia do serc spragnionych wolności, staje się orężem, które nie ma sobie równych. Tę ostatnią cechę pieśni w XIX wieku z upodobaniem wykorzystywali kompozytorzy przynależni kulturowo do narodów, które toczyły długą walkę o ukonstytuowanie własnej tożsamości.

Tam, gdzie mapy przemilczały obecność geograficznych granic, słowo i muzyka wyraźnie potwierdzały odrębność kulturową tych, którym jej odmawiano. Nieprzypadkowo wiek XIX postrzega się w historii muzyki jako okres formowania się szkół narodowych. I właśnie w pieśni, gatunkowo niewielkiej w swych rozmiarach, lecz pod względem siły oddziaływania prawdopodobnie niezrównanych, ten rys tożsamościowy odcisnął się najbardziej wyraziście.

Dzisiejszy wieczór wypełnią pieśni czterech kompozytorów: Stanisława Moniuszki, Mykoły Łysenki, Jeana Sibeliusa i Bedřicha Smetany. Mimo licznych różnic w ich biografiach i wyborach artystycznych, z pewnością twórczość pieśniowa jest istotnym łącznikiem pozwalającym usłyszeć w ich utworach czułość dla języka ojczystego i własnej ojczyzny.

Uosobieniem narodowego ducha w polskiej twórczości pieśniowej jest Stanisław Moniuszko ze swym Śpiewnikiem domowym. Zróżnicowane w wyrazie, wykonawczo przystępne – choć właśnie w tej pozornej prostocie mierzy się często maestrię i kompozytora, i wykonawcy – napisane nierzadko do wspaniałych tekstów poetyckich, pieśni Moniuszki są skarbcem opowieści, które wybrzmiewają wciąż na nowo głosami kolejnych pokoleń śpiewaków. Dziarska pieśń Na Wawel, na Wawel utrzymana w rytmie krakowiaka, pełna czułości kołysanka Dobranoc, zabawna scenka Dziad i baba czy falująca barkarola Znaszli ten kraj z przepięknym tekstem Adama Mickiewicza – to tylko niektóre z Moniuszkowskich miniatur zawartych w dzisiejszym programie. Słowa i melodie tych pieśni zapisały się głęboko w pamięci zbiorowej Polaków, przypominając o czasach, gdy nasz kraj był pod obcym władaniem.

To, co dla nas jest odległą historią, dla naszych wschodnich sąsiadów jest niestety trudną teraźniejszością. Tym dobitniej wybrzmiewają w tym kontekście pieśni Łysenki, który podobnie jak Moniuszko dla Polski, był dla Ukrainy twórcą opery narodowej. Komponując pieśni, czerpał z ukraińskiego folkloru, a językiem jego utworów jest ukraiński (w dużej mierze czerpał z poezji Tarasa Szewczenki) – w przypadku poezji zagranicznej są to przekłady. Do tej drugiej grupy należy Sen do tekstu Heinricha Heinego malujący wizję ojczystego kraju i szczęśliwego spotkania z ukochaną, wizję, która prędko okazuje się tylko snem. Oby takie sny jak najprędzej stały się jawą dla tych, którzy wciąż nie mogą bezpiecznie powrócić do swojego kraju.

Także Jean Sibelius jest w swoim kraju postacią pomnikową, trudno bowiem przecenić jego wkład w rozwój muzyki fińskich. Jego pieśni liczne pieśni, mimo niewielkich – zwłaszcza w porównaniu z monumentalnymi symfoniami – rozmiarów były przez niego samego bardzo cenione. Wśród nich tą grudniową porą warto wsłuchać się w Giv mig ej glans, ej guld, ej prakt, która stała się jedną z najpopularniejszych fińskich kolęd.

Usłyszymy dziś także wszystkie pięć pieśni z cyklu Večerní písně, czyli Pieśni wieczornych Bedřicha Smetany, tworzących łącznie piękną opowieść o artyście-outsiderze, szukającym natchnienia w miłości. Tekst pierwszej z pieśni posłużył za tytuł dzisiejszego koncertu. Kdo v zlaté struny zahrát zná jest opowieścią o śpiewaku-proroku, darze niebios, którego obecność jest błogosławieństwem dla narodu. Naród, który nie ma pieśni jest tym, który odebrał najsroższą karę, ten zaś, który pieśni swe niesie na ustach – nie zginie. Niezwykle poruszająco wybrzmiewa także tekst drugiej pieśni Nekamenujte proroky!, w której podmiot liryczny kontynuuje apoteozę śpiewaka-proroka. Zostańmy ze słowami ostaniej zwrotki tej pieśni i zabierzmy je ze sobą razem z piękną muzyką: „Serce śpiewaka jest najczystsze | pozbawione gniewu | co z serca wam zaśpiewano | zabierzcie z sobą w sercach”.

Karolina Kolinek-Siechowicz

WYKONAWCY

ŚPIEWACY:
Justyna Khil – sopran
Iryna Melnyk – sopran
Mariana Poltorak – sopran
Gabriela Stolińska – sopran
Emilia Rabczak - mezzosopran
Marta Wiktorzak – mezzosopran
Adam Dobek – baryton
Mateusz Kulczyński – baryton
Nazar Mykulyak – baryton
Artem Konoplianyk – bas

PIANIŚCI:
Julia Klimek, Rozalia Kierc, Olha Kozlan, Bohdana Mandziuk,
Marta Misztal, Mateusz Słowikowski, Weronika Staszek,
Nastassia Viadziorchyk, Michalina Zasada, Piotr Zuchowski

PROGRAM

Mykoła Łysenko
Prjalja (Prząśniczka)
sł. Yakiv Shchoholiv

Stanisław Moniuszko
Na Wawel, na Wawel
sł. Edmund Wasilewski

Stanisław Moniuszko
Dziad i baba
sł. Ignacy Jan Kraszewski

Bedřich Smetana
Válečná pieśń nr 6 z cyklu První písně
sł. Friedrich Rückert

Stanisław Moniuszko
Dobra noc
sł. Stanisław Jachowicz

Stanisław Moniuszko
Modlitwa
sł. Józef Bohdan Zalewski

Mykoła Łysenko
Bezmezhneje pole
sł. Taras Szewczenko

Jean Sibelius
Lastu lainehilla op. 17 nr 7
sł. Ilmari Calaminius

Stanisław Moniuszko
Kozak
sł. Jan Czeczot

Mykoła Łysenko
Jest na sviti dola
sł. Taras Szewczenko

Mykoła Łysenko
U mene buv kochanii ridnii krai
sł. Mykola Łysenko za Heinrichem Heine

Stanisław Moniuszko
Groźna dziewczyna
sł. Autor nieznany

Mykoła Łysenko
I bahata ja, i vrodlyva ja
sł. Taras Szewczenko

Bedřich Smetana
Hej, jaka radost v kole pieśń nr 4 z cyklu Večerní písně
sł. Vítězslav Hálek

Stanisław Moniuszko
Dwa słowa
sł. Edward Żeligowski

Stanisław Moniuszko
Znasz li ten kraj
sł. Adam Mickiewicz wg. J.W. Goethego

Mykoła Łysenko
Ohni horiat
sł. Taras Szewczenko

Jean Sibelius
Giv mig ej glans, ej guld, ej prakt op.1 nr 4
sł. Zachris Topelius

Mykoła Łysenko
Aistry
sł.Taras Szewczenko

Stanisław Moniuszko
Dumka Przychodź, miły, dzień już biały
sł. Jan Czeczot

Jean Sibelius
Den första kyssen op. 37 nr 1
sł. Johan Ludvig Runeberg

Bedřich Smetana
Z svých písní trůn ti udělám pieśń nr 5 z cyklu Večerní písně
sł. Vítězslav Hálek

Jean Sibelius
Svarta rosor op. 36 nr 1
sł. Ernst Josephson

Bedřich Smetana
Žal vzdálené pieśń nr 3 z cyklu První písně
sł. Christoph Martin Wieland

Stanisław Moniuszko
Sen
sł. Maksymilian Radziszewski wg. Marceline Desbordes-Valmore

Mykoła Łysenko
Meni odnakovo
sł. Taras Szewczenko

Jean Sibelius
Flickan kom ifrån sin äsklings möte op. 37 nr 5
sł. Johan Ludwig Runeberg

Jean Sibelius
Säv, säv, susa op. 36 nr 4
sł. Gustaf Fröding

Bedřich Smetana
Nekamenujte proroky! pieśń nr 2 z cyklu Večerní písně
sł. Vítězslav Hálek

Stanisław Moniuszko
Rozmowa [II]
sł. Adam Mickiewicz

Mykoła Łysenko
Mylovanka
sł. parafraza wiesza Adama Mickiewicza Moja pieszczotka

Bedřich Smetana
Kdo v zlate struny zahrat zna pieśń nr 1 z cyklu Večerní písně
sł. Vítězslav Hálek

Jean Sibelius
På verandan vid havet op.38 nr 2
sł. Viktor Rydberg

Stanisław Moniuszko
Łza
sł. Autor nieznany

Mykoła Łysenko
Oj odna ja, odna
sł. Taras Szewczenko

Jean Sibelius
Kyssen hopp op. 13 nr 2
sł. Johan Ludvig Runeberg

Bedřich Smetana
Pozvání pieśń nr 4 z cyklu První písně
sł. Autor nieznany za B.Breiger

Stanisław Moniuszko
Piosnka bez tytułu (Znasz li ten kraj...)
sł. Jan Ignacy Kraszewski

Jean Sibelius
Var det en dröm? op. 37 nr 4
sł. Josef Julius Wecksell

Jean Sibelius
Näcken op. 57 nr 8
sł. Ernst Josephson

Bedřich Smetana
Mně zdálo se pieśń nr 3 z cyklu Večerní písně
sł. Vítězslav Hálek

Stanisław Moniuszko
Pieśń Nai
sł. Józef Korzeniowski

Mykoła Łysenko
Khustynochka
sł. Taras Szewczenko

Bedřich Smetana
S bohem! pieśń nr 2 z cyklu První písně
sł. Autor nieznany za Wilhelmem Melhop