Uznano go za największego tancerza wszystkich czasów. Nazwano bogiem tańca. Po stuletniej epoce panowania kobiet w balecie zdystansował najwspanialsze baleriny swoich czasów: Krzesińską, Pawłową i Karsawinę, narzucając prymat tańca męskiego XX-wiecznej scenie tanecznej.
Jego kariera trwała zaledwie dziesięć lat, przerwana tragicznie nieuleczalną chorobą umysłową. Ale legenda Wacława Niżyńskiego rozwijała się nadal i trwać będzie aż pojawi się indywidualność artystyczna przyćmiewająca swym blaskiem całe baletowe pokolenie.
Po szkole petersburskiej 18-letni Polak stał się bożyszczem carskiego Teatru Maryjskiego. Był natchnieniem Diagilewa i najpoważniejszym atutem jego Baletów Rosyjskich na Zachodzie. Fokin wystawił dla Niżyńskiego najlepsze swoje balety. Komponowali dla niego muzykę Strawiński, Ravel i Debussy. Bakst i Benoit projektowali mu kostiumy. Portretowali go Bourdelle, Cocteau, Maillol, Modigliani, Sargenet i Sidorow. Poeci i pisarze opiewali jego taniec.
Elektryzował widownię wspaniałym skokiem i piruetami. Miał wyjątkowo plastyczne ciało i niezwykłą siłę wyrazu. Stworzył niepowtarzalne kreacje w Sylfidach, Karnawale, Szeherezadzie, Duchu róży, Narcyzie, Pietruszce, Popołudniu Fauna, Dafnisie i Chloe, Grach i Dylu Sowizdrzale. Pozostawił po sobie do dzisiaj obowiązujący wzorzec interpretacyjny roli Księcia Alberta w Giselle.
Ujawnił wybitny talent choreograficzny, realizując zaledwie cztery balety: Popołudnie fauna i Gry Debussy’ego, Święto wiosny Strawińskiego i Dyla Sowizdrzała do muzyki Richarda Straussa. Ongiś wywoływały one szok swym nowatorstwem, a dziś komentowane są jako genialne odkrycia choreograficzne wyprzedzające jego epokę.
1889 Urodzony w Kijowie 12 marca.
1891 Ochrzczony w kościele św. Krzyża w Warszawie 30 kwietnia.
1896 Pierwszy występ w roli Kominiarczyka w cyrkowej pantomimie w Wilnie.
1898 Przyjęty do Sankt-Petersburskiej Cesarskiej Szkoły Teatralnej na wydział baletowy.
1905 Szkolny debiut solowy w roli Fauna w Acisie i Galatei w choreografii Fokina.
1906 Partneruje jako uczeń Wierze Trefiłowej i Annie Pawłowej.
1907 Kończy szkołę. Rozpoczyna pracę w zespole baletowym Teatru Maryjskiego w Petersburgu. Pas de deux w Giselle Petipy, Colas w Córce źle strzeżonej Iwanowa i Petipy, Książę w Księciu-ogrodniku Kuliczewskiej, Pas de trois w Jeziorze łabędzim Petipy, Niewolnik w Pawilonie Armidy Fokina, Błękitny Ptak w Śpiącej królewnie Petipy.
1908 Zostaje pierwszyrn tancerzem Teatru Maryjskiego. Poeta w Chopinianach (późniejszych Sylfidach) Fokina, Niewolnik w Nocach egipskich (późniejszej Kleopatrze) Fokina, Książę w Kwiecie Alonki Legata, Pas de trois w Paquicie Petipy, Endymion w Królu Kandaulesie Petipy.
1909 Udział w pierwszym sezonie rosyjskim Diagilewa w Paryżu: Niewolnik w Pawilonie Armidy, Poeta w Sylfidach, Niewolnik w Kleopatrze, Lezginka i Błękitny (tu jako Ognisty) Ptak w divertissement Uczta Fokina. Powrót do Petersburga. Bóg Wiatru w Talizmanie Petipy.
1910 Arlekin w Karnawale Fokina, Kobold i Taniec wschodni w Orientaliach Fokina. Występy w Berlinie. Udział w drugim sezonie rosyjskim Diagilewa w Paryżu: Arlekin, Kobold, Taniec wschodni, Złoty Murzyn w Szeherezadzie Fokina, Albert w Giselle. Powrót do Petersburga.
1911 Albert w Giselle w Petersburgu i wydalenie z Teatru Maryjskiego z powodu samowolnego użycia niestosownego zdaniem dyrekcji kostiumu w tej roli. Występy z zespołem Diagilewa w Monte Carlo. Role tytułowe w Duchu róży i Narcyzie Fokina. Występy w Rzymie. Udział w trzecim sezonie rosyjskim Diagilewa w Paryżu. Rola tytułowa w Pietruszce Fokina. Występy w Londynie: Albert w Giselle i Zygfryd w Jeziorze łabędzim.
1912 Udział w czwartym sezonie rosyjskim Diagilewa w Paryżu. Role tytułowe w Błękitnym bogu Fokina, w Popołudniu fauna (zarazem debiut choreograficzny Niżyńskiego) z muzyką Debussy’ego oraz w Dafnisie i Chloe Fokina. Występy w Londynie, Berlinie i Budapeszcie.
1913 Występy w Wiedniu i Londynie. Udział w piątym sezonie rosyjskim Diagilewa w Paryżu. Gry Debussego i Święto wiosny Strawińskiego w choreografiach Niżyńskiego. Rola Młodzieńca w Grach. Występy w Londynie i Ameryce Południowej. Ślub z Węgierką, Romolą Pulszky w Buenos Aires. Zerwanie kontraktu z Niżyńskim przez Diagilewa.
1914 Występy Niżyńskiego z własnym zespołem w Londynie. Narodziny córki Kiry. Niżyńscy internowani w Budapeszcie, zamieszkują u matki Romoli do końca 1915 roku.
1916 Powrót do zespołu Diagilewa i występy w Nowym Jorku. Dyl Sowizdrzał Richarda Straussa w choreografii Niżyńskiego i z nim w roli tytułowej. Wielkie tournée po Stanach Zjednoczonych: Boston, Waszyngton, Kansas City, Des Moines, Omaha, Denver, Salt Lake City, Los Angeles, Hollywood, San Francisco...
1917 Seattle, Tacoma, Spokane, Saint-Paul, Minneapolis, Chicago, Michigan, Ohio, Indiana, Tennessee, Albany. Występy w Hiszpanii. Tournée po Ameryce Południowej. Ostatnie występy sceniczne Niżyńskiego, 26 września, w rolach Pietruszki i Ducha Róży. Pierwsze symptomy choroby umysłowej.
1918 Zamieszkuje z rodziną w Sankt Moritz w Szwajcarii. Leczy się. Rozpoczyna pisanie dziennika.
1919 Ostatni publiczny występ chorego Niżyńskiego, rodzaj improwizowanego i nie kontrolowanego już recitalu tanecznego w Hotelu Suvrette w Sankt Moritz (19 stycznia). Rozwój choroby i bezskuteczne próby leczenia.
1920 Narodziny drugiej córki Tamary.
1922 Diagilew zaprasza Niżyńskiego na próbę swojego zespołu w nadziei na przywrócenie mu świadomości. Bez rezultatu.
1924 Ponowna inicjatywa Diagilewa i spotkanie Niżyńskiego z zespołem. Bez rezultatu.
1928 Ostatnia wizyta chorego Niżyńskiego jako widza na przedstawieniu Pietruszki w wykonaniu zespołu Diagilewa w Operze Paryskiej.
1933 Wydanie monografii Niżyńskiego pióra Romoli Niżyńskiej w Londynie.
1934 Francuskie i amerykańskie wydanie książki Romoli Niżyńskiej.
1938 Próby zastosowania wobec Niżyńskiego nowo odkrytej kuracji insulinowej. Leczenie przynosi pozytywne rezultaty, lekarze dają nadzieje całkowitego powrotu chorego do zdrowia.
1940 Niżyńscy w Budapeszcie, gdzie w trudnych warunkach spędzają lata wojny. Nawrót choroby. Romola Niżyńska wydaje po węgiersku Dziennik męża.
1944 Ucieczka Romoli z mężem do węgierskiego miasteczka Sopron przed prześladowaniami umysłowo chorych przez niemieckiego okupanta.
1945 Wojska radzieckie wyzwalają Sopron i roztaczają opiekę nad Niżyńskimi. Wyjazd do Wiednia, gdzie Niżyński ogląda występ Galiny Ułanowej w Chopinianach (Sylfidach).
1950 Po paroletnich próbach dalszego leczenia, Niżyński umiera w Londynie 8 kwietnia w następstwie ataku nerek.
1953 Prochy Niżyńskiego przewieziono do Paryża i pochowano 16 czerwca na Cmentarzu Montmartre. (pch)
