W 1822 roku Jean-François Champollion odczytał egipskie hieroglify na podstawie inskrypcji na kamieniu z Rosetty oraz analizy języka koptyjskiego, a w 1922 odkryty został przez Howarda Cartera i George’a Carnarvona grobowiec Tutanchamona. W dwustulecie i stulecie tych dwóch ważnych dla egiptologii wydarzeń Muzeum Teatralne pragnie przybliżyć widzom zjawisko fascynacji historią i kulturą starożytnego Egiptu, które pojawiło się na scenach teatralnych i operowych w XIX i XX wieku.
Egipt pojawia się w teatrze polskim dość wcześnie, bo już w XVI wieku, dzięki biblijnej historii Józefa przedstawionej w dramacie Żywot Józefa przez Mikołaja Reja. Jednak dopiero w połowie XVIII wieku, wraz z rozwojem wiedzy o Starożytnym Egipcie, pogłębia się zainteresowanie jego dziejami i kulturą, które w XIX i na początku XX wieku nabrało charakteru egiptomanii. Na przestrzeni ponad dwustu lat możemy obserwować różne wątki tematyczne związane z Egiptem, a najważniejszym z nich są losy królowej królów – Kleopatry. Od czasów Antoniusza i Kleopatry Williama Shakespeare'a powstały na jej temat liczne utwory dramatyczne, komedie, opery, operetki i spektakle baletowe, z których wiele trafiło na deski polskich teatrów. Już w 1755 roku ukazała się w Warszawie Kleopatra Jeana de La Chapelle w tłumaczeniu Józefa Epifaniego Minasowicza. Przedstawieniem uświetniającym otwarcie teatru Na Wyspie w Łazienkach w 1791 roku był balet Kleopatra z choreografią Daniela Curza.
Szekspirowską wersję historii zaprezentowała Helena Modrzejewska w 1880 roku w Teatrze Wielkim w Warszawie. Wśród tych, głównie zagranicznych, tytułów ważne miejsce zajmuje Kleopatra i Cezar Cypriana Kamila Norwida. Po tragedię tego wybitnego poety sięgnął Wilam Horzyca i wystawił ją po raz pierwszy w 1933 roku w Teatrze Wielkim we Lwowie w scenografii Andrzeja Pronaszki.
Lata 70. XIX wieku to przede wszystkim wielki sukces Aidy Giuseppe Verdiego z librettem Antonia Ghislanzoniego. Ta popularna do dziś opera, zamówiona przez Ismaila Paszę na otwarcie Opery Kairskiej, trafiła do Warszawy już w 1875 roku. Warto podkreślić udział wybitnych polskich śpiewaków z rodziny Reszków w zagranicznych realizacjach Aidy. Edward Reszke debiutował w partii Faraona w 1876 roku w paryskiej premierze w Théâtre des Italiens, Józefina wystąpiła w roli tytułowej w mediolańskiej La Scali w 1879, a Jan święcił triumfy w partii Radamesa w Londynie i Nowym Jorku. Wśród innych polskich śpiewaków odnoszących sukcesy w światowych wykonaniach tej opery wymienić można m.in.: Adama Didura, którego kariera rozpoczęła się od występów w Aidzie w Operze Kairskiej, Janinę Korolewicz-Waydową, Wandę Wermińską, Stanisława Drabika czy Jana Kiepurę.
Nowe motywy przychodzą wraz z modą zagraniczną i popularnymi wszędzie przedstawieniami, ale pojawiają się też rodzime teksty sztuk czy adaptacje powieści. W XX wieku zaczęto chętnie sięgać po adaptacje powieści Bolesława Prusa Faraon. Dominowały głównie spektakle dla dorosłych, ale pojawiło się też przedstawienie lalkowe dla dzieci Syn Faraona Marii Kann zrealizowane w Teatrze Lalek „Pinokio” w Łodzi w 1970 roku. Na wystawie zaprezentujemy obiekty związane z przedstawieniami: projekty scenograficzne, kostiumy, rekwizyty, fotografie, nagrania.
Grafika:
Ogród Sarastra, projekt scenograficzny Carla Lautenschlägera do opery Czarodziejski flet W. A. Mozarta
Königliches Hoftheater w Monachium, 1895
Wycinek prasowy ze zbiorów Muzeum Teatralnego
Helena Modrzejewska w roli tytułowej w Antoniuszu i Kleopatrze W. Shakespeare’a
Teatr Wielki w Warszawie, 1880
Fotografia Jana Mieczkowskiego ze zbiorów Muzeum Teatralnego
