Czarna maska

Krzysztof Penderecki

  • 1 h 40 min

    (bez przerwy)

Czas trwania: 

Daty spektakli

Opera w jednym akcie
Libretto: Harry Kupfer, Krzysztof Penderecki
Prapremiera: 15/08/1986, Salzburg
Premiera polska: 25/10/1987, Poznań; 18/08/1988, Warszawa
Premiera tej inscenizacji: 22/11/2024, TW-ON

Spektakl przeznaczony dla widzów dorosłych – zawiera sceny przemocy.
W spektaklu wykorzystano efekt ładunków wybuchowych o zwiększonej głośności.

SPOTKANIE Z CYKLU RUCH W WIELKIM
przed premierą 22 listopada
Gościem Jacka Marczyńskiego będzie reżyser spektaklu DAVID POUNTNEY
Spotkanie tłumaczy Krzysztof Knurek
Foyer Główne, godz. 18.10. Wstęp z biletem na spektakl

____

Nagranie dostępne na naszym kanale YouTube

Krzysztof Penderecki w swoich operach potrafi budować fascynujące światy. Jego trzecie dzieło sceniczne, Czarna maska, przenosi nas w przeszłość, do miasteczka Bolkenhain (obecnie Bolków) na Dolnym Śląsku.

Jest rok 1662 i choć minęło już kilkanaście lat od zakończenia wojny trzydziestoletniej, czasy są ciągle niespokojne. Akcja opery rozgrywa się podczas śnieżnej zimy pośród karnawałowych zabaw, dzięki którym można zapomnieć o niebezpieczeństwach świata, szczególnie, że w mieście pojawiła się znowu zaraza. Znajdujemy się w domu burmistrza Bolkenhain, choć główną bohaterką opery jest jego żona Benigna skrywająca mroczną tajemnicę. Jej sekret zostaje ujawniony podczas wydanego przez parę przyjęcia, na którym spotykają się przedstawiciele różnych wyznań, stanów społecznych i narodowości. Pojawiają się na nim także nieproszeni goście, wśród nich zaś jeden wzbudzający największy niepokój – mężczyzna w czarnej masce. Kim jest tajemniczy nieznajomy: nękającym bohaterkę oprawcą z przeszłości, od którego próbuje uciec, karnawałowym przebierańcem, wytworem wyobraźni czy symbolem zbliżającej się czarnej śmierci? Radosne w zamierzeniu świętowanie zamienia się w pułapkę, z której nikt prawie nie ujdzie z życiem.

Libretto powstało na podstawie jednoaktówki urodzonego na Śląsku niemieckiego noblisty Gerharta Hauptmanna. Napisana w 1928 sztuka przeszła bez echa, zainspirował się nią jednak Penderecki, który trafił na nią przypadkiem, szukając tematu dla swojej nowej opery zamówionej przez Festiwal w Salzburgu. Kompozytora zafascynowała jedność miejsca i akcji dramatu Hauptmanna, w którym można odnaleźć całą gamę postaw wobec świata. Penderecki wraz z Harrym Kupferem, reżyserem pierwszego wystawienia, nie ingerował w tekst, jedynie dokonał w nim skrótów, zmienił tylko zakończenie. W przypadku oryginału finał jest dużo bardziej otwarty, wersja operowa pokazuje klaustrofobiczny świat zmierzający nieuchronnie ku zagładzie.

Penderecki posługuje się w Czarnej masce ekspresjonistycznym językiem muzycznym doskonale oddającym mroczną atmosferę dramatu. Od pierwszych taktów nie mamy wątpliwości, że spokój domu burmistrza jest pozorny. Kompozytor niezwykle precyzyjnie charakteryzuje wszystkie postacie, mimo że opera jest oparta głównie na scenach zbiorowych, korzysta przy tym z rozbudowanego aparatu orkiestrowego. Ze względu na skondensowanie akcji, pojawiające się w operze ekstremalne stany emocjonalne oraz silne kontrasty, Czarną maskę porównywano do arcydzieł Richarda Straussa z początku XX wieku: Salome i Elektry. Opera Pendereckiego mimo tych podobieństw jest na wskroś oryginalna – to trwający 100 minut mogący przyprawić o zawrót głowy barokowy taniec śmierci.

Kontekstem dla dramatu Hauptmanna były nowożytne wojny religijne, lecz reżyser warszawskiej inscenizacji David Pountney udowadnia, że dzieło to nie jest wyłącznie komentarzem na temat zamierzchłej przeszłości, lecz może oddawać bardzo współczesne niepokoje społeczne. Czy świat, który stworzyliśmy nie jest także oparty na kruchych podstawach?

Chór i Orkiestra Teatru Wielkiego - Opery Narodowej
oraz tancerze, akrobaci, epizodyści

Obsada

2024-11-22 | 19:00

Realizatorzy

Streszczenie

  • Grupa osób reprezentujących główne frakcje mieszczańskiego środowiska spotyka się w miejscu odosobnionym i odizolowanym od reszty świata. Właściwie niedostrzegalne, ale wszechobecne zagrożenie z zewnętrz sprawia, że stają oni przed poważnym sprawdzianem natury psychologicznej. Klaustrofobiczna atmosfera, w której się znajdują, zaczyna oddziaływać na bohaterów – ludzi władzy i przywilejów – ujawniając w najgorszym przypadku ich deprawację, w najlepszym zaś – pustkę ideową i brak człowieczeństwa. Ostatecznie nikt nie jest ani zaskoczony, ani zbyt zmartwiony, gdy zewnętrzne zagrożenie w końcu się materializuje, a grupka pożałowania godnych bohaterów zostaje zmieciona z powierzchni ziemi, by popaść w zasłużone zapomnienie.

  • To wszystko, Drogi Widzu, co musisz wiedzieć na temat tego wieczoru, ale jeśli chcesz się zagłębić w szczegóły rozgrywającej się historii, przyjrzyjmy się bliżej jej bohaterom:

    LÖWEL PERL – żydowski finansista i bankier. Powiernik żony burmistrza Schullera, Benigny. Zna wszystkie jej sekrety.

    SILVANUS SCHULLER – burmistrz. Dawniej prowadził interesy w Amsterdamie, lecz zgodził się przeprowadzić do prowincjonalnego miasteczka na Śląsku (gdzie notabene we własnym zamku mieszkał także autor sztuki, na której oparte jest libretto, Gerhart Hauptmann). Schuller głęboko kocha Benignę, jednak ich relacja jest skomplikowana i problematyczna.

    ROSA SACCHI – oddana i posłuszna towarzyszka i służąca Benigny.

    HADANK – miejscowy organista-wirtuoz, człowiek o rozbuchanym poczuciu własnej wartości, pałający pożądaniem do Rosy.

    HRABIA EBBO HÜTTENWÄCHTER i jego żona HRABINA LAURA – przedstawiciele miejscowej arystokracji. Hrabia to szalona, barwna postać ze skłonnością do alkoholu i uwodzenia. Wszystko wskazuje na to, że miał romans z Benigną, jednak ta swoimi względami obdarzyła teraz opata książęcego, który wykorzystuje zażyłość z nią, by pozyskać dzięki jej wstawiennictwu część ziem, które hrabia uważa za swoją własność. Ponadto mamy dwóch przedstawicieli kleru, reprezentujących odmienne stanowiska ideologiczne:

    ROBERT DEDO – opat książęcy, młody, przystojny ksiądz katolicki, pochodzący ze znanej rodziny kupców. Ma ogromny wpływ na Benignę. Jest bardziej zainteresowany sprawami materialnymi niż duchowymi.

    PLEBAN WENDT – miejscowy pastor protestancki. Jest też dwóch służących:

    FRANÇOIS TORTEBAT – hugenot o fanatycznych poglądach religijnych.

    JEDIDJA POTTER – pracuje u Benigny od czasu, gdy mieszkała w Amsterdamie. Postać zupełnie niestabilna. Dręczy go rola, jaką odegrał w odrażającym wydarzeniu z przeszłości Benigny. Jest zakochany w niepełnosprawnej Dadze.

    DAGA – dziewczyna uwikłana w zawiłą relację Benigny i jej męża Schullera.

    BENIGNA – pogmatwana historia jej życia jest kanwą całej fabuły. W wieku piętnastu lat Benigna była tancerką w Amsterdamie. Tam uwiódł ją czarnoskóry były niewolnik Johnson, który stał się jej alfonsem. Kobieta otwarcie opowiada o jego zwierzęcych żądzach, wspomina go z przerażeniem, ale jest od niego w jakimś stopniu uzależniona. Ma z nim córkę Arabellę, piękną dziewczynkę, Mulatkę. Benigna nie przyznała się do córki przed swoim drugim mężem, Schullerem, twierdząc, że Arabella to dziecko uratowane z niewoli. W wieku osiemnastu lat, jeszcze gdy pracowała jako tancerka, Benigna poznała starszego, bogatego kupca van Gelderna, którego następnie poślubiła, po czym on uznał Arabellę za jej córkę. Mimo to Johnson wciąż był w stanie kontrolować zachowanie Benigny i poprzez szantaż zmusić, by umożliwiła mu dostęp do fortuny van Gelderna. Istotną rolę w przepływach finansowych wynikających z tego szantażu odegrał Löwel Perl. Gdy Benigna ostatecznie postanowiła przestać spełniać żądania Johnsona, ten zamordował van Gelderna w nadziei, że skorzysta ze spadku należnego Benignie. W morderstwo zamieszany był Jedidja, który wskazał Johnsonowi drogę do sypialni ofiary. Po tym wydarzeniu Johnson musiał uciekać, by nie zostać aresztowanym, zaś Benigna poznała i poślubiła Schullera. Razem postanowili wyjechać na odległą prowincję. Ich wybór padł na Śląsk. Mimo że miłość Schullera do żony jest bezgraniczna, Benigna nie pozwala mu ze sobą sypiać. By zaspokoić jego potrzeby seksualne, „podsuwa” mu Dagę. Daga jest straumatyzowaną ofiarą wojny, którą prześladuje wspomnienie brutalnego morderstwa dokonanego na jej ojcu. Brak jej siły psychicznej, by poradzić sobie z wykorzystywaniem seksualnym, którego doświadcza. Schuller określa ją jako „posłuszną kochankę” i twierdzi, że po nocy z nią spędzonej, czuje się „czystszy”. W tym czasie Benigna angażuje się w inne związki, najpierw z hrabią, a następnie z opatem książęcym. Tego wieczoru gościom przybyłym na uroczystą kolację z maskaradą, nieustannie towarzyszy poczucie, że gdzieś przed zamkiem czai się niewidzialne zagrożenie. Może nim być zaraza lub tragiczny w skutkach powrót Johnsona. Nie jest jasne, czy Johnson jest postacią realną, wytworem wyobraźni borykającej się z wyrzutami sumienia Benigny, mityczną personifikacją boskiej kary, obmierzłym alfonsem i mordercą, który pragnie dokonać bezwzględnej zemsty czy też po prostu ojcem, który chce nawiązać ponowny kontakt z córką. Koniec końców unicestwienie tego nikczemnego towarzystwa, w ten czy inny sposób, nie jest ani odrobinę przedwczesne.

Sponsorzy

  • Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

  • Partner premiery

  • Partnerzy

  • Mecenasi Teatru Wielkiego - Opery Narodowej

    Partnerzy Akademii Operowej

  • Partnerzy Teatru Wielkiego - Opery Narodowej

  • Patroni medialni

  • Partner medialny

  • Partner koktajlu