Borys Godunow

Opera w czterech aktach z prologiem
Libretto i muzyka: Modest Musorgski na podstawie tekstu Aleksandra Puszkina
Prapremiera: 8.02.1874, Teatr Maryjski, Petersburg
Koprodukcja: New National Theatre, Tokyo (NNTT)
Oryginalna rosyjska wersja językowa z polskimi napisami

Po 13 latach Mariusz Treliński ponownie sięga po Borysa Godunowa Modesta Musorgskiego, operowy fresk historyczny, ale i dramat psychologiczny odsłaniający mechanizm zdobywania i gruntowania władzy przejętej przemocą i podstępem. Reżyser pierwszy raz podszedł do Borysa Godunowa w 2008 roku, najpierw inscenizując go w Litewskim Narodowym Teatrze Opery i Baletu w Wilnie, a rok później w Operze Narodowej w Warszawie. Prasa pisała wówczas, że w interpretacji Trelińskiego jest to „chłodna i surowa, ale sugestywna opowieść o władcy zabitym przez wyrzuty sumienia” („Ruch Muzyczny”) i „rzecz o narodzinach potęgi cara oraz jego upadku” („Gazeta Wyborcza”). 

Borys Godunow Modesta Musorgskiego to genialna muzyczna adaptacja iście szekspirowskiej tragedii Aleksandra Puszkina pod tym samym tytułem, odnoszącej się do jednego z najbardziej dramatycznych okresów w dziejach Rosji, zwanego przez historyków wielką smutą. Na początku XVII wieku po carską koronę sięgał cały korowód uzurpatorów podających się za Dymitra, syna ostatniego cara z dynastii Rurykowiczów. Dymitra zamordował możny bojar Borys Godunow, aby samemu zasiąść na tronie, po czym podzielił jego los zamordowany przez Dymitra Samozwańca. On również dostał się w tryby historii i został przez nie przemielony, a po nim na moskiewskim tronie zasiadało jeszcze trzech innych uzurpatorów. Dopiero pojawienie się Michaiła Romanowa zakończyło ten okres chaosu i bezprawia, otworzyło nową dynastię władców Rosji. Nie zakończyło jednak samodzierżawia, wprost przeciwnie – Romanowowie rządzili krajem twardą ręką.

Modest Musorgski pracował nad Borysem Godunowem w natchnieniu, posiłkując się przy tworzeniu libretta historią Rosji spisaną przez Michaiła Karamzina. „Żyłem Borysem, w Borysie i w mózgu moim czas w Borysie przeżyty znaczy się drogimi, niezatartymi śladami” – pisał w liście do przyjaciela. Pierwszą wersję opery ukończył w 1869 roku, po czym rozpoczął starania o wystawienie utworu w cesarskim Teatrze Maryjskim w Petersburgu. Partytura została jednak odrzucona przez komisję teatru. Autorowi zarzucano m.in. brak poważniejszej żeńskiej roli – brakowało bowiem w tej wersji tzw. aktu III z polonezem oraz roli Maryny Mniszech, opętanej myślą o wydaniu się za cara. Wszystko to znalazło się w nowej wersji. W 1872 roku Musorgski opracował nową partyturę, którą nazwał „ludowym dramatem muzycznym w czterech aktach z prologiem, według Puszkina i Karamzina”. Ludowym, gdyż w operze istotną rolę odgrywa bohater zbiorowy, rosyjski lud, obecny już od pierwszej sceny utworu, z jednej strony korny i uległy wobec monarchy, którego uważa za pomazańca Bożego, z drugiej – okrutny i krwiożerczy wobec samozwańczego władcy.

Również druga wersja opery nie znalazła uznania dyrekcji Maryjskiego i z pewnością by przepadła, gdyby nie interwencja pierwszej sopranistki tej sceny, Julii Fiodorowny Płatonowej, która zagroziła dyrektorowi Teatrów Cesarskich swoim odejściem, jeśli nie wystawi Borysa Godunowa. W ten sposób zapewniła sobie rolę Maryny Mniszech w prapremierowym przedstawieniu opery, które nastąpiło w Petersburgu 8 lutego 1874 roku.

Chór i Orkiestra Teatru Wielkiego - Opery Narodowej