Ariadna na Naxos

Opera w jednym akcie z prologiem
Libretto: Hugo von Hofmannsthal
Prapremiera: 25/10/1912, Hoftheater, Stuttgart; 4/10/1916, Hofoper, Wiedeń
Premiera tej inscenizacji: 4/04/2025, TW-ON
Oryginalna niemiecka wersja językowa z polskimi napisami
Koprodukcja Teatru Wielkiego - Opery Narodowej oraz La Monnaie / De Munt

Ariadna na Naxos to trzecia opera napisana przez Richarda Straussa razem z librecistą Hugonem von Hofmannsthalem. Ich współpraca rozpoczęła się od ekspresjonistycznej Elektry, dwa lata później stworzyli oni diametralnie odmiennego, mozartowskiego z ducha Kawalera srebrnej róży, kolejny projekt wyrósł zaś z inspiracji literackiej. Strauss napisał jednoaktową operę przeznaczoną do wystawienia po sztuce Moliera Mieszczanin szlachcicem, którą właśnie przetłumaczył na niemiecki Hofmannsthal. Obecnie jednak najpopularniejszą wersją jest Ariadna z prologiem kreślącym metateatralną ramę dla przedstawienia.

Strauss i Hofmannsthal korzystają z konwencji teatru w teatrze. Zaglądamy za kulisy spektaklu operowego wystawianego w zamożnym wiedeńskim domu. Młody kompozytor nie radzi sobie z trudną sytuacją. Jego nowe dzieło sceniczne zostało zamówione przez bogatego mieszczanina w ramach poobiedniej rozrywki, w zamierzeniu miała być to opera poważna, po której scenę miała przejąć trupa komediowa. Aby jednak nie nudzić gości i zdążyć przed przewidzianym pokazem sztucznych ogni, pan domu nakazuje grać oba spektakle naraz. Początkowo kompozytor jest oburzony rozkazem, wzbrania się przed wprowadzeniem jakichkolwiek zmian, ostatecznie argument finansowy sprawia, że musi ulec presji możnego patrona. Twórca opery zostaje otoczony przez Primadonnę i Tenora – śpiewaków, którzy walczą, by zachować swoje partie w części seria oraz Zerbinettę z trupy dellʼarte próbującej swoim czarem przekonać go, że poradzi sobie wraz z kolegami, improwizując komedię między scenami. Przygotowania wprowadzają chaos na zapleczu, kompozytor ucieka więc, by nie uczestniczyć w artystycznej katastrofie.

Rozpoczyna się spektakl: poważno-komiczna miniatura osnuta wokół mitu Ariadny opracowywanego wielokrotnie przez kompozytorów od czasu Monteverdiego. Typy znane z osiemnastowiecznej opery seria spotykają się tu z postaciami wziętym z komedii dellʼarte. Porzucona przez Tezeusza Ariadna otoczona nimfami budzi się w grocie na Naksos. Arlekin i Zerbinetta próbują rozbawić zrozpaczoną kobietę, ona jednak wydaje się nie słyszeć ich nawołań, obsesyjnie myśli o śmierci. Nieoczekiwanie zjawia się nowy bóg – Bachus, który jest zauroczony Ariadną. Ona odwzajemnia uczucie kochanka i razem udają się do groty przy śpiewie nimf.

Ariadna Straussa i Hofmannsthala nie jest jedynie zgrabnym pastiszem, choć żonglują oni znanymi teatralnymi konwencjami. Twórcom udaje się połączyć w dziele element powagi i komizmu, a przy okazji z przymrużeniem oka przyjrzeć się kulisom opery trapionej problemami natury artystycznej i finansowej. 

Nie jest to pierwsze dzieło R. Straussa reżyserowane przez Mariusza Trelińskiego. W 2014 roku w koprodukcji Teatru Wielkiego z Teatrem Narodowym w Pradze powstała inscenizacja Salome, w 2023 roku widownia Opery w Lyonie entuzjastycznie przyjęła Kobietę bez cienia, inną operę powstałą w wyniku współpracy Straussa z Hofmannsthalem. Jakim kluczem tym razem reżyser będzie próbował odczytać tę prostą z pozoru historię? 

Orkiestra Teatru Wielkiego - Opery Narodowej, solo fortepianowe: Anna Marchwińska

tancerze: Marek Bula, Michał Ciećka, Małgorzata Czyżowska, Monika Daukszo, Katarzyna Hołtra, Wojciech Kałuża, Katarzyna Koziorz, Jakub Piotrowicz, Hanna Sech, Jarema Serafin, Piotr Stanek, Maciej Sufa, Hanna Szurgot, Weronika Wołowicz

W pierwszym akcie pojawia się element scenografii projektu Borisa Kudlički – lalka bobas ze spektaklu Turandot.