Pasażerka

Mieczysław Wajnberg

Daty spektakli

Opera w dwóch aktach, ośmiu odsłonach z epilogiem
Libretto: Aleksandr Medwiediew według Zofii Posmysz
Prapremiera: 25.12.2006, Moskwa
Premiera obecnej inscenizacji: 19.07.2010, Bregencja
Premiera polska: 8.10.2010, TW-ON
Koprodukcja: Bregenzer Festspiele, English National Opera, Teatro Real, Madryt
Wersja wielojęzyczna

Opera na temat Auschwitz wydawała się niewyobrażalna. A jednak. Skomponował ją Mieczysław Wajnberg, polsko-żydowski warszawiak, który stracił rodzinę w obozie i o którym reżyser opery David Pountney powiedział, że „spędził życie, tworząc muzykę ku pamięci straconych najbliższych”. Inspiracją Wajnberga stała się powieść Pasażerka (1962) Zofii Posmysz. Autorka przeżyła obóz. Decyzja, by dawać świadectwo okrucieństwu Zagłady była dla niej oczywista. Pasażerka opisuje rejs luksusowym transatlantykiem, w czasie którego Polka Marta rozpoznaje w eleganckiej kobiecie Lizie, nadzorczynię SS z Auschwitz (Niemka nosi prawdziwe imię i nazwisko: Annelise Franz). Muzyka Wajnberga jest zgodnie z akcją różnorodna, realistyczna i symboliczna zarazem; inna, gdy towarzyszy rozmowom w słońcu na pokładzie statku, a orkiestra gra pasażerom do tańca, i inna, gdy pod pokładem trwa piekło Auschwitz. Więźniarki są różnych narodowości, więc ich śpiew solowy, jak też siedmiogłosowy Śpiew o życiu i śmierci, jest wielojęzyczny. Brzmi intonowane przez więźniów Requiem o Czarnej Ścianie i dzwon, Chaconna Bacha i gra obozowej orkiestry. Pasażerki Wajnberga ukończonej w 1968 roku w Związku Radzieckim, nie można było tam wystawić, ponieważ treść zbyt kojarzyła się z sowieckimi łagrami. Dopiero w 2006 roku, już po śmierci kompozytora odbyło się jej wykonanie koncertowe w Moskwie. Inscenizacja opery o Auschwitz wydawała się niemożliwa? A jednak. Zrealizował ją w 2010 roku David Pountney. Najpierw był Festiwal w Bregenz i Warszawa. Później Londyn, Houston, Nowy Jork, Chicago, Detroit i Floryda. I wszędzie, za każdym razem: przepołowiona światłem i dźwiękiem scena. Rozbawiona, zamożna Europa. I piekło Holocaustu. Pamięć o nim trwa. Świat nie może zapomnieć.

Chór i Orkiestra Teatru Wielkiego - Opery Narodowej

Obsada

2026-03-08 | 18:00

Realizatorzy

Streszczenie

  • Akt I

    Wczesne lata sześćdziesiąte, liniowiec. Akcję śledzi chór, który czasem bierze udział w scenie w charakterze więźniów, pasażerów lub oficerów, a czasem jest tylko obserwatorem z innego czasu, tak jak my.

    Scena 1

    Niemiecki dyplomata Walter i jego żona Lisa podróżują do Brazylii, gdzie on ma objąć placówkę dyplomatyczną. Nagle Lisa zauważa pasażerkę, przypominającą jej osobę, która jak sądziła już nie żyje. Pod wpływem szoku po owym spotkaniu, kobieta wyznaje mężowi, że była strażniczką SS w Auschwitz. Ujawnienie tej prawdy prowadzi do kryzysu między małżonkami.

    Scena 2

    Scena w obozie – dowiadujemy się, że Pasażerka to Marta, polska więźniarka, którą Lisa Franz będąc strażniczką, upatrzyła sobie jako tę, która pomoże jej utrzymać w ryzach pozostałe więźniarki.

    Scena 3

    W żeńskim baraku poznajemy kobiety ze wszystkich zakątków Europy zgromadzone razem w tym kosmopolitycznym piekle. Podejrzana o udział w partyzantce Rosjanka Katia wraca z brutalnego przesłuchania, a Kapo znajduje napisany po polsku gryps, który może ją pogrążyć. Lisa rozkazuje Marcie przetłumaczyć treść listu, a ta zachowując spokój odczytuje go jako list miłosny pisany do jej narzeczonego Tadeusza, który – jak podejrzewa – też jest więźniem w obozie. Tymczasem na statku Lisa i Walter próbują przezwyciężyć kryzys i zaakceptować wtargnięcie niechcianej przeszłości do ich związku.

  • Akt II

    Scena 4

    Pod nadzorem Lisy kobiety sortują rzeczy zrabowane więźniom. Przychodzi oficer i żąda skrzypiec. Komendant zarządził koncert, w czasie którego jeden z więźniów ma zagrać jego ulubionego walca. Lisa znajduje skrzypce, po które oficer przysyła owego więźnia. Jest nim narzeczony Marty – Tadeusz. Rozpoznają się, lecz tę krótką scenę przerywa Lisa. Pozwala im na dalsze kontakty w nadziei, że ową „dobroć” obróci kiedyś na własną korzyść.

    Scena 5

    Lisa zaczepia Tadeusza w warsztacie, w którym ten wytwarza srebrne ozdoby na zamówienie oficerów SS. Jedną z nich jest Madonna, w rysach której Lisa rozpoznaje Martę. Strażniczka oferuje Tadeuszowi możliwość spotkania z Martą, ale Tadeusz odmawia. Nie chce być dłużnikiem esesmanki.

    Scena 6

    W żeńskim baraku odbywają się urodziny Marty, która śpiewa pieśń o zakochaniu w śmierci. Przerywa jej Lisa i próbuje ją sprowokować mówiąc, że Tadeusz zrezygnował z szansy spotkania z nią. Jednak Marta jest niewzruszona: skoro Tadeusz tak postanowił, widocznie miał rację! Yvette próbuje nauczyć starą Rosjankę francuskiego, a Katia śpiewa o Rosji. Nagle wpadają strażnicy: nadeszła pora selekcji. Wyczytana zostaje lista numerów i jedna po drugiej więźniarki zostają zabrane. Lisa mówi Marcie, że jeszcze nie jej kolej: na razie pozwoli jej uczestniczyć w koncercie Tadeusza.

    Scena 7

    Tymczasem na statku Lisa i Walter osiągnęli porozumienie: nawet jeśli Pasażerka to Marta, postanawiają zachowywać się jak gdyby nigdy nic i idą na tańce do salonu. Lisa wpada jednak w panikę, gdy Pasażerka podchodzi do orkiestry, a ta, najwyraźniej na jej specjalne życzenie, zaczyna grać ulubionego walca komendanta.

    Scena 8

    W obozie nadszedł czas koncertu, zgromadzili się wszyscy oficerowie i więźniowie. Jednak Tadeusz nie gra walca, lecz inny utwór. Następuje zamieszanie, skrzypce zostają roztrzaskane, a on sam trafia do celi śmierci. W ostatniej scenie zostajemy z Martą i jej wspomnieniami oraz jej pragnieniem, by wszyscy, którzy cierpieli nie zostali zapomniani.

Sponsorzy

  • Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

  • Mecenasi Teatru Wielkiego - Opery Narodowej

    Partnerzy Akademii Operowej

  • Partnerzy Teatru Wielkiego - Opery Narodowej

  • Patroni medialni