Król Roger

Opera w trzech aktach
Libretto: Jarosław Iwaszkiewicz, Karol Szymanowski
Oryginalna polska wersja językowa z angielskimi napisami
Wykonania odbywają się za zgodą Universal Edition A.G.
Licencja na wystawienie utworu została wydana przez Stowarzyszenie Autorów ZAiKS.
Prapremiera: 19.06.1926, Warszawa
Premiera tej inscenizacji: 2.12.2018, TW-ON
Koprodukcja: Kungliga Operan, Národní divadlo

W spektaklu użyto świateł stroboskopowych

Spektakl przeznaczony dla widzów dorosłych

Ruch w Wielkim – spotkanie przed operą Król Roger
TERMIN: 6 lutego, godz. 18.30 (Butik Teatru Wielkiego)
Gośćmi spotkania będą: Łukasz Goliński (Król Roger), Pavlo Tolstoy (Pasterz), Michał Klauza (dyrygent)
Prowadzenie: Krzysztof Stefański > WIĘCEJ

Mariusz Treliński reżyserował Króla Rogera trzykrotnie. Pierwszy raz w 2000 roku w Teatrze Wielkim - Operze Narodowej pod batutą Jacka Kaspszyka, obsadzając w partii tytułowej Wojciecha Drabowicza. Inscenizacja ta przywoływała starożytne rytuały, symbole i archetypy, tworząc mistyczną opowieść o konflikcie kultów – chrześcijańskiego i dionizyjskiego, nowej religii ze starą.

Siedem lat później reżyserował Rogera w Operze Wrocławskiej we współpracy z Ewą Michnik – tam w głównej roli kreację stworzył Andrzej Dobber. Tym razem Treliński dokonał interpretacji w duchu współczesności – chodziło w niej o samopoznanie i kryzys psychiczny, pomagający Rogerowi dotrzeć do prawdy o sobie, a następnie dojrzeć do zmiany życia opartego na kulcie władzy i przemocy. Pasterz był outsiderem, buntownikiem, ale też uwodzicielskim posłańcem dobrej nowiny o możliwym wyjściu z pułapki złego życia.

Po 18 latach reżyser powrócił do tego tytułu w Operze Narodowej w koprodukcji z Operą Królewską w Sztokholmie i Národní divadlo w Pradze. Zdaniem Mariusza Trelińskiego, Król Roger to dzieło skomplikowane i trudne, lecz zarazem najpiękniejsze ze wszystkich polskich utworów muzycznych. Każda nowa inscenizacja jest jak podróż, a dzieło Szymanowskiego to jeden z kamieni milowych współczesnego myślenia o operze.

Król Roger istotnie jest dziełem o szerokich horyzontach intelektualnych i artystycznych, pokłosiem barwnych podróży Karola Szymanowskiego na południe Europy i jego pogłębionych wieloma lekturami zainteresowań kulturą antyczną i arabską. Egzotyka Orientu i mit dionizyjski, które tak bardzo go absorbowały, również w kontekście lektury dzieł Friedricha Nietzschego, połączyły się właśnie w tej operze.

W 1911 roku Szymanowski udał się na Sycylię z zamożnym przyjacielem, Stefanem Spiessem, przemysłowcem i miłośnikiem sztuki. Wrócili tam po trzech latach, powiększając zasięg wyprawy o Algier, Biskirę i Tunis, a w 1917 roku w głowie 35-letniego Karola i jego ukochanego kuzyna, poety i pisarza Jarosława Iwaszkiewicza powstał pomysł stworzenia „sycylijskiego dramatu”. Szymanowskiego ciągnęło do opery, choć jego pierwsza próba, jednoaktówka Hagith z 1914 roku, dzieło o biblijno-erotycznej tematyce, nie była zbyt udana – kompozytorowi nie udało się uniknąć błędów właściwych debiutantowi w tym trudnym gatunku muzyczno-scenicznym. A jednak opera nadal go kusiła: „Muzyka sceniczna jest naprawdę czarodziejskim środkiem” – uważał.

Pierwsze szkice Króla Rogera powstały w Elizawetgradzie na przełomie 1917 i 1918 roku, gdzie przebywał Iwaszkiewicz i dokąd przeprowadziła się z Tymoszówki rodzina Szymanowskich. Widząc upadek znanego sobie świata, obaj artyści szukali ucieczki w magicznej fikcji stworzonej we własnej wyobraźni.

Iwaszkiewicz domknął libretto w 1920 roku, a Szymanowski sporo do niego dopisał, dodając girlandy słów. Praca szła mu opornie, bo czasy się zmieniły. Kompozytor myślami był już gdzie indziej – w górach, przy podhalańskim folklorze, którym zachwycił się podczas pierwszego pobytu w Zakopanem w 1921 roku. Tak jakby osiedlenie się na stałe w Polsce, gdzie zamieszkał po wojnie, porzuciwszy z konieczności ukraińskie stepy, w których się wychował, oraz podróże na Południe, wybudziło go z orientalnego snu młodości.

„Psiakrewską operę”, jak ją wówczas nazywał, ukończył w lecie 1924 roku, a najwięcej czasu zajęła mu instrumentacja całego, niezbyt przecież obszernego utworu. Premierowa inscenizacja odbyła się w Teatrze Wielkim w Warszawie 19 czerwca 1926 roku – dyrygował Emil Młynarski, reżyserował Adolf Popławski, scenografię projektował Wincenty Drabik. Premierowym Rogerem był Eugeniusz Mossakowski, Pasterzem Adam Dobosz. Siostra kompozytora, Stanisława Szymanowska wcieliła się w postać królewskiej żony, Roksany.

Król Roger zamknął ufundowany na fascynacji antykiem i Orientem okres w twórczości Karola Szymanowskiego, w którym powstały tak piękne, sensualne dzieła, jak Pieśni miłosne Hafiza, Mity na skrzypce i fortepian, III Symfonia „Pieśń o nocy” do słów perskiego poety Rumiego czy I Koncert skrzypcowy. Gdy w Warszawie grano Rogera, jego twórca miał już za sobą inspirowane ludowym katolicyzmem Stabat Mater i myślał poważnie o Harnasiach. A jednak po latach uznał Króla Rogera za najlepszą muzykę, jaka wyszła spod jego pióra. W 1949 roku dzieło wystawiono na Sycylii, w górującym nad Palermo Teatro Massimo. Świadkiem tego wydarzenia był Jarosław Iwaszkiewicz, który napisał, że przedstawienie w reżyserii Bronisława Horowicza, ucznia Leona Schillera, „było bliskie doskonałości”. Córce Iwaszkiewicza, która wraz z ojcem oglądała spektakl, rzeczywista Sycylia wydała się jednak odległa od tej wyśnionej, wymarzonej, mistycznej, którą w operze ukazał Karol Szymanowski. Nie mogło być jednak inaczej. „Sycylia Króla Rogera to jest teren duszy samego kompozytora” – przyznawał Jarosław Iwaszkiewicz w Spotkaniach z Szymanowskim.

Międzynarodowy renesans Króla Rogera nastąpił w 1998 roku, gdy Simon Rattle, szef City of Birmingham Symphony Orchestra, zadyrygował Rogerem  na londyńskich Promsach i nagrał go w całości na płytach wytwórni EMI. Od tego czasu „psiakrewską operę” grano m. in. w Paryżu, Londynie, Madrycie i Bilbao, Santa Fe, Frankfurcie i Bregencji, w Sydney i Melbourne. Szymanowski byłby zadowolony.  

Chór i Orkiestra Teatru Wielkiego - Opery Narodowej

Tancerze, aktorzy: Olga Briks, Michał Ciećka, Sebastian Cynk, Krzysztof Czerny, Helena Gandzalian-Pisarek, Ilona Gumowska, Katarzyna Koziorz, Tomasz Nerkowski, Karolina Porcari, Filip Szatarski, Klaudia Szmytka, Marek Żerański

oraz dzieci z Chóru Dziecięcego „Artos” im. Władysława Skoraczewskiego